recensie uit de Volkskrant.  Schrijf me in het zand - Studio Antigone door Hein Janssen 11 maart 

Ruim tienduizend bezoekers trok de voorstelling Schrijf me in het zand van Theater van het Oosten na de première in 1989. En dat was veel voor een kleine zaal-productie, die vanwege het succes dan ook diverse keren werd hernomen. Het stuk werd geschreven door Inez van Dullemen, het onderwerp was incest. Agaath Witteman, die toen net was begonnen als artistiek leider van het Arnhemse stadsgezelschap, regisseerde de voorstelling.

Dat doet ze nu weer, 35 jaar later, en wat blijkt: theaters waren vanwege het thema incest huiverig om Schrijf me in het zand te programmeren. Te zwaar, vonden ze, of zoals acteur Julien Croiset, die in het stuk de vader (en dader) speelt: 'Ze kiezen liever voor cabaret en tributebands.'

Over de auteur
Hein Janssen schrijft sinds 1987 over theater voor de Volkskrant en richt zich met name op toneel en musical.

'In die tijd, eind jaren tachtig, waren de mensen nieuwsgierig naar een onderwerp als incest, nu zijn ze er bang voor', aldus Agaath Witteman, die samen met Julien Croiset het gezelschap Studio Antigone leidt. 'Gelukkig zijn er genoeg theaters die trouw zijn aan ons groepje en de voorstelling wel hebben geboekt. In totaal staan er zo'n twintig speelbeurten gepland. Dat er nu zoveel weerzin is tegen een voorstelling over incest, heeft mij niet persoonlijk gekwetst, maar ik had er echt geen rekening mee gehouden'.

Incest is van alle tijden

Witteman memoreert dat Schrijf me in het zand destijds grote impact op het publiek had. 'Na afloop vielen vrouwen elkaar huilend in de armen en elke avond was er professionele opvang en nazorg aanwezig. Tegenwoordig kun je voor dit soort zaken bij allerlei instellingen terecht die er toen nog niet waren. Maar incest is van alle tijden, het is niet weg, integendeel. Het gaat in de media nu al een paar jaar vooral over #Metoo en grensoverschrijdend gedrag van bekende Nederlanders, maar dit stuk gaat over een probleem waar tussen de 10 en 20 procent van de vrouwen mee te maken heeft gehad.'

In het repetitielokaal van theater Crea, op de campus van de Universiteit van Amsterdam, geeft Agaath Witteman, met baseballpet op, aanwijzingen aan haar spelers. Wat tijdens de repetitie opvalt is de poëtische taal van Van Dullemen waarin elke vorm van realisme wordt vermeden. Schrijf me in het zand is allesbehalve sentimenteel, maar onder de woorden sluimert een ravijn aan pijn, verdriet en woede. Witteman onderstreept de kracht van het theater om dit soort ongemakkelijke thema's aan de orde te stellen.

Schrijf me in het zand is sinds eind jaren tachtig nauwelijks nog in Nederland gespeeld, internationaal daarentegen werd het een groot succes. In zijn boek Gedeeld Verleden, dat vorig jaar uitkwam, wijdt theatermaker Erik Vos (94), die met Van Dullemen was getrouwd en veel met haar samenwerkte, een interessant hoofdstuk aan de totstandkoming van het stuk. Daaruit blijkt dat Van Dullemen haar tekst baseerde op een waargebeurd verhaal.

Toen het echtpaar Vos/Van Dullemen een tijdje in Kansas City woonde omdat Vos daar een voorstelling regisseerde, huurden ze een huis waar, naar later bleek, een jonge vrouw zelfmoord had gepleegd. Van Dullemen ging op zoek naar het verhaal daarachter en stuitte op een gruwelijk geval van incest. In de kelder van het huis vond ze een schriftje met een gedicht van het meisje:

Ik voel me zo alleen
zo verloren zo slecht
ik moet me verbergen onder de grond
geen ruimte voor mijn hoofd
verdien het niet om te ademen
verdien het niet om te bestaan
in het lege land
schrijf me
in de wind, in het zand
in het niets onder de zee.

Moeras van viezigheid

Voor Witteman is het feit dat Schrijf me in het zand niet in gewone spreektaal is geschreven de kracht ervan. 'Van Dullemen heeft met haar stuk dit onderwerp uit het moeras van de viezigheid getrokken', zegt ze. 'Juist het poëtische ervan maakt dat het stuk niet gedateerd is.

'Aan de andere kant moet je wel de afgrond kunnen voelen, het mag niet té veel een poëzievoorstelling worden. Voor elk personage moet je begrip kunnen opbrengen, ook voor de vader, ook voor de moeder die alles wist, maar wegkeek. In die zin heeft het theater een enorme impact: dat meisje staat daar met al haar ellende, je móét wel met haar meeleven, daar ontkom je niet aan.'

Op de cover van het tekstboekje van Schrijf me in het zand uit 1989 staat de foto van een naakt, jong meisje (Witteman: 'Dat zou nu niet meer kunnen'.) In het voorwoord schrijft Van Dullemen: 'Tijdens het verzamelen van materiaal en bij het lezen van getuigenissen van slachtoffers heeft het feit dat mensen elkaar zo ernstig beschadigen mij zeer gedeprimeerd. Maar het proces van het schrijven is een vorm van bevrijding voor mij geweest.'

Schrijf me in het zand gaat op 14/3 in première in Schouwburg Amstelveen. Tournee: studio-antigone.nl

recensie uit de theater krant. ( link ) Schrijf me in het zand - Studio Antigone door Rosalie Fleuren

Rosalie Fleuren
16 maart 2024Gezien op 14 maart 2024, Schouwburg Amstelveen

Het lijkt wel wat op een strafzaak, de enscenering die regisseur Agaath Witteman van Studio Antigone aan Schrijf me in het zand heeft gegeven. De lege stoel van het slachtoffer (Anne), tussen twee getuigen/bepleiters (zus en jeugdvriendje/psychiater), de medeplichtige (moeder) helemaal links en de dader (vader) rechts. Met zus Judith als detective zien we een weerzinwekkende geschiedenis rondom incest met gepaste afstandelijkheid aan ons voltrekken.

Judith bezoekt haar ouders na de onverwachte, zelfverkozen dood van haar zus Anne, waarmee ze nauwelijks contact had, omdat zij in een psychiatrische inrichting zat en psychotisch was verklaard. In de achtergebleven dagboeken en nooit verstuurde brieven ontdekt ze een vreselijk geheim: haar vader blijkt haar zusje jarenlang seksueel misbruikt te hebben. In Schrijf me in het zand onderzoekt Judith (Marguérite de Brauw) hoe het zo heeft kunnen lopen. Ze voelt haar ouders aan de tand en kijkt kritisch naar haar eigen herinneringen.

De tekst van Inez van Dullemen stamt uit 1989 en werd toen opgevoerd door het Theater van het Oosten, waar Witteman het ook regisseerde. Het stuk is op waarheid gebaseerd en werd in tien landen ten tonele gebracht, maar in Nederland is het sindsdien niet meer te zien geweest.

In de nieuwe enscenering kijken de meeste personages zwijgend toe vanaf een klapstoel, die ze in het midden zetten als ze in de scène zitten. Niet Anne (een indrukwekkende Céline Vermeulen): ze rent op uit de coulissen als ze in herinneringen weer eventjes tot leven komt – met stuurse blik verbergt ze met kromme schouders haar postuur, haar armen bungelend, een herkenbaar tienermeisje. Vermeulens Anne is levendig en expressief, maar ondergaat met holle ogen het geweld.

Julien Croiset speelt Annes vader kruiperig en meelijwekkend, de moeder die Tineke Schrier neerzet is een al even teleurstellend figuur. Van Dullemen gaf hen de meest hopeloos stemmende argumenten; ze zou het zelf hebben uitgelokt, haar moeder jaloers hebben gemaakt, het zou de minst opzichtige oplossing zijn geweest voor de overdreven seksdrive van vader. De kleine dubbelrol van Yannick Bronkhorst illustreert de impact op Annes leven buiten de familie. Witteman omlijst het drama met stemmige pianoklanken en droevige operazang en geeft geen verlichting aan de situatie.

Tijdens de paar feitelijke beschrijvingen van het misbruik voel je je eigen weerstand voor de ongemakkelijke waarheid. Schrijf me in het zand maakt schrijnend duidelijk hoe wegkijken werkt en welke onherroepelijke schade dat kan doen. Niet voor niets haakt de voorstelling aan bij de #durftezien campagne van Wij zijn M, het CSG, en het prentenboek Sam en het niet leuke geheim, die samenwerken om bewustzijn over die afwerende impuls te vergroten, zodat er ruimte komt voor kinderen om erover te praten. Volgens deze campagne maken in elke basisschoolklas gemiddeld twee kinderen iets dergelijks mee. Oef.

Uit een Pakistaanse website! 

When good theatre comes around for Pakistanis in a nation where the art form is witnessing a decline, it's cause for celebration, as was the case two years ago when Ali Junejo and Rasti Farooq — known from the acclaimed film Joyland — introduced their dark comedy play Both Sit In Silence For A While in Karachi, Lahore, and Islamabad.

Considerable attention surrounded the play, inspired by absurdist writings. Both Sit In Silence For A While has now surpassed its national confines and is being staged in Dutch in the Netherlands. After having connected deeply with local audiences, this Pakistani production has now found a new audience over 5,000km away.

"After tremendous success in Pakistan, we're bringing this piece to Europe for the first time!" proclaimed Studio Antigone — a Dutch theatre production company. The play will have six shows at various venues across the Netherlands until February 9, directed in its translated version by Agaath Witteman, titled They Sit And Say Nothing for A Moment (Dutch to English translation).

Junejo and Farooq sat down for a conversation with Images and shared their excitement over this development.

Actors Marguerite de Brauw and Julien Croiset in the Dutch adaptation — Marieke Timp/Studio Antigo

Junejo — who wrote, directed, co-produced, and acted in the original play — was overjoyed upon learning of the foreign agency's interest in acquiring the rights to his brainchild. This was his first solo-written play and his third overall.

He was in the company of Farooq, his co-star in the two-hander when they received the news.

"I was like 'that's not possible, no, this is a joke. There is no way somebody would [want to] do this. This is a prank or a con of some sort," the actor-director recalled.

He feels "weird" because, on one hand, he is "thrilled and excited," but he is also experiencing "a bit of an imposter syndrome." "Because I am a nobody," the humble writer said, to which we disagreed, of course. Not only was his play able to deeply connect with the Pakistani audience while it ran, but Junejo has also become well-known after starring in Joyland.

"I appreciate your kindness, but… But, that's how it, you know, how it felt for me," he added.

Actors Rasti Farooq and Ali Junejo in the original play — Olomopolo Media

Both Sit In Silence For A While explores the dynamics between a warring couple, played by Junejo and Farooq.

"The play was about things that are universally human, relationships and marriage and the ability of people to communicate, the things that bring people together, the things people do to each other out of care, and how sometimes they leave themselves behind out of care for somebody else," the director explained.

"So I feel like that would reach out to people, generally speaking. […] That's what ended up happening," he said.

"I think that it's a universal concept. Just the idea of marriage and people and love and relationships and so on and these things. I think that these things are everywhere," he added.

After the realisation hit that his play was indeed transcending borders, his only hope for his creation was that "it would retain its humour". "Because a lot of the things in the play are meant to be funny and they're absurdly funny. They're obviously a bit dark and all that, but they're absurdly funny," Junejo explained. "And my only hope was that everybody gets the joke."

Speaking of the changes made to the original play for the European adaptation, he clarified that the sole requirement for the Dutch producers was the translation into Dutch. "It was completely up to them how they wanted to translate it once they got the rights to it." He simply hoped things weren't "lost in translation."

Actors Marguerite de Brauw and Julien Croiset in the Dutch adaptation — Marieke Timp/Studio Antigo

"If it gains momentum and if people enjoy reading it and they want to perform it, I am happy to get it into as many languages as they want." Additionally, he expressed a desire to translate it into Urdu and perform it.

Farooq also shared her perspective with Images regarding the Dutch adaptation. Reflecting on local performances, she found it intriguing that despite a mostly similar audience background, each viewer interpreted the play differently. "Largely more or less [people of] the same kind of background were watching this play, and interpreting it so differently," she said.

"The characters' physicality was very important to our performance. At what times, how do they face off against one another? Where are they standing? How do they move? And so it's really interesting to see how, in this Dutch production, we hadn't told them about any of this.

"They hadn't seen how the play had been done here. They didn't have a recording. So they started afresh. And so [I was] curious to see how they've designed the set and whatever I could glean from the pictures, how they designed the physicality of this. And then even in the little review piece that we read, it was so interesting that this person was comparing this play to [Edward Albee's] Who's Afraid of Virginia Woolf? These connections just form inevitably," the actor added.

Actor Julien Croiset in the Dutch adaptation — Marieke Timp/Studio Antigo

Touching on the narrative of the play, she emphasised that the central theme of the play is "love". "It's a very tender feeling, but it's also very — it can be a very thorny feeling. [The characters] are trying to bridge this terrible gap between them for the sake of their daughter.

"And the way that that's been written, all that conflict is woven very intricately with people. So I was just hoping that, in the translation of it, that would also carry through," she said, mirroring Junejo's hopes.

She acknowledged that translations are "tricky," stating that one can never "carry forth the same set of meanings," and that "things change inevitably."

The warring couple in the play want to get a divorce and the conflict lies in their refusal to take custody of their daughter afterwards. The wife is too busy, and the husband is too depressed. "The dynamics in the play are fairly simple. There is a couple, and they have agreed that they're going to separate. They're not going to be together," Junejo explained.

"And that's an age-old issue that exists between people."

Actors Rasti Farooq and Ali Junejo in the original play — Olomopolo Media

"They both make complete sense to me, and they are both also at the same time completely wrong about how they're doing all of this and how they're navigating this space," explained Junejo.

Eventually, the two decide to give their daughter up for adoption. "Typically, you'd see an argument where the mother says the daughter should stay with me and at the same time, the father is saying, no, she should stay with me.

"But over here, I wanted to just figure out and see how it would be if the father is saying, 'no, she should stay with you,' and the mother is saying, 'no, she should stay with you,'" he said, subverting the audience's expectations.

He aimed to explore how far he could "run with the idea," finding it increasingly amusing yet tense as they delved deeper into it.

"It was really absurd what these two characters were doing to one another, and eventually, we arrived at that delicious kind of balance of painful yet tender," Farooq added, recalling her journey of embodying the workaholic wife in the play.

Actors Rasti Farooq and Ali Junejo in the original play — Olomopolo Media

The actor's experience of working together in Joyland helped with their cohesion. They were well aware of each other's performing techniques and methods.

"[Rasti's] logic for approaching a scene was always studious, almost academic, but then her instinct was so strong that it would always overpower that, and she'd run with it. It's almost like she had no idea how to control her instinct. It would just take over and then she'd just glide the scene in a way," Junejo shared.

"I enjoyed working with that. It's a very rare thing. People are normally concerned about where the camera is, they're usually concerned about the light's position, and they're very concerned with blocking as well."

Storytelling is universal

"Storytelling is something that I feel is completely universal. We do it at home. When we're kids, we hear stories, we watch them. When we grow older, we tend to lie to our parents about all kinds of things and make up all kinds of stories because we have a lot of ideas," underscored Junejo.

"Even in all the texts that we read in school, or at home, or through our parents, or films and television, and very importantly, through religion as well, we hear all these beautiful stories and we hear all these great stories of great people that have come before us, and we learn so much about morality," he said, emphasising the universal nature of stories.

"The characters may have different names, they may speak different languages, but ultimately the sense of right and wrong, good and evil is something we experience all over the world."

He also hopes that the stories and themes he would like to tell are universal, even if they're presented in a local context. "The stories I would like to think and write about or be a part of, hopefully, in some way will always be rooted in basic human ideas," he explained.

"A good example of that is some of the recent films, whether it's Joyland or The Legend of Maula Jatt. Sure, the language is different, but the thrill you experience while watching something like The Legend of Maula Jatt, the relatability towards characters you feel when you're watching something like Joyland, you tend to feel it because it is a universal human thing," he said.

These basic human ideas not only encourage him to write but also make him "feel like a human being."

Actor Rasti Farooq in the original play — Olomopolo Media

Focusing on Both Sit In Silence For A While, Farooq explained that Junejo was "very aware of the fact that he didn't want to ground the play in anything that was distinctively and explicitly Pakistani".

"All of that helps to make it a very universal story, which would also be because these two characters could be from just about anywhere. The married couple who is arguing about what to do with their child could be from anywhere. And that was the whole point. It was a deliberate choice on Ali's part, as a writer, to do that. It kind of makes this text ideal for translation."

Of course, the act of translation adds layers of meaning to the text. "Theatre probably is one of those art forms that is most frequently translated and reinterpreted and performed in a completely different context. And so, I imagine what that does is that it does add meaning.

"It does add layers of meanings to that same text. We didn't get a chance to go to the Netherlands and watch this play and decipher all the different areas where something has changed or hasn't and how that has transmuted the meaning of it. But I imagine that some things were lost and some things were added, which is still of so much value to me," Farooq said.

She believes that when a story, even as unrooted in a specific context as this, travels to a different part of the world and people know it's written by somebody else, something valuable is transpired.

"I imagine something new is birthed there, and it exists, and it's alien because it's from a different place. […] But now it's also familiar because it's been translated into your language.

"So for me, something like that is very valuable because the more layers are added to [the meaning], the richer it becomes," she explained.

The future

Junejo is currently working on the sequel to Both Sit In Silence For A While titled Both Storm Into The Room Breathless, Enraged And Unforgiving Yet Seemingly Unaware Of Who Is Chasing Whom.

"Ridiculous title," Junejo chuckled — but it actually is the title of the second play. The director plans to showcase both parts together, and once he is done with that, he'll write a third one.

Première 30 november

Uit Het Parool  15 november 2022

Theaterkrant 4 november recensie Kester Freriks

FB 23 oktober 16:48  Dick Addens is bij Plein Theater.

Antigone door Studio Antigone.

Niks moderne bewerking... In de uiterst schitterende vertaling van Pé Hawinkels - die de Dr. honderden jaren geleden reeds zag van het Publiekstheater (voor de oningewijden, de voor-voorloper van ITA)- en nu mét koorzangen.

Marguerite de Brauw in de hoofdrol. Hemeltergend prachtig!! Tranen van ontroering over Dr. A's wangen vanaf de eerste monoloog van haar. Stuk geschreven in f#ck#n' 441 v. Chr. en nog steeds super actueel, hoezo eeuwigheidswaarde??Over machthebbers en wat ze doen met die macht.Meer dan absolute aanrader!!!Niets ten nadele van "Plein Theater" , maar dit stuk en deze acteurs verdienen een zo veel groter publiek.

FB 12 oktober 2022 12:50 

Kreon draait zich naar het publiek: 'W i e  i s  h i e r  e e n  m a n?  W i e  i s  h i e r  e e n  

m a n  a l s  i k  h a a r  o n g e s t r a f t  l a a t  g a a n ? 

Z I J !'... Hij wijst naar Antigone.  

De vraag zou nu gesteld kunnen zijn. Is Sofokles een tijdgenoot? Of denken wij nog zoals 2500 jaar geleden? 

FB10 oktober 2022

ANTIGONE IS NU ONDER ONS! KOM HAAR BEZOEKEN!

GELUK IS LEVEN NAAST LIJDEN,

ALS DE GODEN JE HUIS OOIT BELAGEN,

DAN BLIJFT DE ELLENDE DAAR WONEN

VEEL GENERATIES LANG.

IK ZIE HOE HET LEED IN DIT HUIS

STEEDS OPNIEUW GEBOREN WORDT.

NOOIT ZIJN ZIJ BEVRIJD VAN HUN LOT,

GEVANGENEN VAN EEN GOD. - Uit: 2e Stasimon Antigone van Sofokles, Lied van het Lijden.

Marguerite de Brauw zingt als Antigone de eerste strofe. Ze heeft zojuist van Kreon gehoord dat haar de dood wacht. Wanneer de spelers samen de tweede strofe inzetten, ontstaat er een samenklank die te beschrijven is als 'uiteenvallende lichtgrijze as dat zachtjes neerdaalt' - een klank van een onverdraaglijke schoonheid. Deze ontstaat doordat de tekst op oud-Griekse muziek is gezet door onze maestro Henri Overduin. De vondst van twee papyri in 1892-3 met een tekstfragment van Orestes en van Ifigeneia in Aulis van Euripides bracht ons tot die muziek. Hoe? Boven en tussen de tekst stonden muzieknotaties door middel van lettertekens - die met behulp van een andere literaire bron 'gelezen' konden worden - en wel het Muziektractaat van Alupius uit de 4e eeuw na Chr. Daarna lag de weg naar reconstructie van de muziek uit de 5e eeuw voor Chr. open. Dat gebeurde in de 70er jaren van de vorige eeuw. En wij hebben het geluk dat we die muziek nu in de koorzangen van Antigone kunnen gebruiken!! Bijzonder is dat moderne melodieën de gereconstueerde muziek afwisselen ...en dat binnen één koorzang. Gewaagd? JA!!! Maar met de muzikale creatieve

bijstand van Henri Overduin voelden wij ons veilig.

KOMT DAT HOREN, KOMT DAT HOREN EN ZING MEE! ZIE VOOR SPEELLIJST:

www.studio-antigone.nl

FB 16 september 2022 21:54

W i e e e n g r o t e m o n d o p z e t ,

k r i j g t h a r d e s l a g e n.

W i j s h e i d k o m t p a s m e t d e j a r e n. - Koor Antigone.

Gisteravond stonden we dan in de Roode Bioscoop met onze Griekse Tragedie. Groots leed in een roodgloeiende huiskamer. Wat hou ik van deze speelplaatsen, je bent er zo snel één met je publiek. De opzet van onze voorstelling is vanaf het begin geweest dat Antigone integraal zou worden opgevoerd, dus mèt de koorzangen. Die zijn belangrijk omdat zij commentaar geven op de handeling en daardoor het publiek uitdagen om mee te denken. Zo word je in de zaal als vanzelf deel van het koor! En dat is toch spannend...Je begrijpt dat het er in de Roode Bioscoop heftig aan toe ging. Spelers en publiek maakten SAMEN de voorstelling. En alle partijen waren blij èn ontdaan. Ook koorlid worden? Zondag 18 september 15.00 uur matinee in de kleine zaal van FIGI in Zeist. Er valt nog veel te proberen en te onderzoeken.